Цементийн бизнес эрхлэгчдийн холбоо

         2013 онд хэрэгжсэн “Барилгын салбарыг дэмжих,улмаар орон сууцны үнийг тогтворжуулах “ дэд хөтөлбөрийн хүрээнд барилгын гол нэрийн материалын дотоодын нийлүүлэлтийн тогтвортой байдлыг хангах, зайлшгүй импортлох шаардлагатай барилгын материал / цемент, арматур /-ын улиралын шалтгаантай нийлүүлэлтийн хязгаарлалтыг арилгахад зориулж 55 компанид 125,5 тэрбум төгрөгийн зээлийг банкууд олгосон. БХБЯ-ны мэдээллээс үзэхэд хөтөлбөр хэрэгжиж эхлэснээс хойш 2013 онд цемент импортлогч компаниуд нийт 1 520 000 тонн цемент, 179 198 тонн арматур  импортлосон байна. Дээрхи хөтөлбөр хэрэгжсэнээр барилгын салбар 2013 онд 66,5 хувийн өсөлттэй гарсан.
         Ипотекийн зээл хэрэгжсэнээр банкууд  2016 оны 12-р сарын байдлаар  нийт зээлдэгчдийн тоо  89 156  хүрч зээлийн үлдэгдэл  4 018,3 тэрбум төгрөгт хүрсэн бөгөөд үүний 3 115,9 тэрбум төгрөгийн зээл нь “ Орон сууц ипотекийн санхүүжилтийн тогтвортой тогтолцоог бүрдүүлэх” хөтөлбөрийн  зээл байна.
Хөгжлийн банкнаас “Шинэ бүтээн байгуулалт” дунд хугацааны зорилтот хөтөлбөрийн хүрээнд “Хөтөл” ХХК нь  61.3 сая долларын зээлийг 2012 оны 10-р сараас 2020 оны 10-р сар хүртэлх хугацаатайгаар авч, 1 сая тонн цементийн хүчин чадалтай хуурай аргын үйлдвэрийг 2014 оны 5-р сард ашиглалтад оруулсан . Мөн тус банкнаас Монполимет групп  “Монцемент”-ийн үйлдвэртээ  65.0 сая долларын зээлийг 2013 оны 7-р сараас 2015 оны 11-р сар хүртэл авч, 1 сая тонн цементийн хүчин чадалтай үйлдвэрийг 2015 оны 8-р сард ашиглалтад оруулсан . “MAK” компани “Хөх цавын  цемент-шохойн үйлдвэрт 20 тэрбум төгрөг буюу 45.6 сая долларын хөрөнгө оруулалтыг Хөгжлийн банкаар дамжуулан хийсэн байна. Энэ төслийн хугацаа 2017 оны 6-р сард дуусгавар болно.
2013 онд Үнэ тогтворжуулах хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж, дараа онд нь үйлдвэржилтийг дэмжих жил болгон Засгийн газраас явуулсан бодлогын хүрээнд цементийн импортын хараат байдлаас 2016 оны сүүлээр бүрэн гарч чадсан. Дотоодын үйлдвэрүүдийг дэмжиж, эдийн засгийн хүндрэлтэй байгаа өнөөгийн нөхцөлд импортын цементийн гаалийн татварыг 4 дахин, Төмөр замын тээврийн хөлсийг 15 хувь нэмж өгсөн, валютын ханшны чангаралт зэрэг нь импортыг  хязгаарлаж өгсөн  сайн хэрэг болсон .  Дэд бүтэц хөгжөөгүй, захын аймгууд цаанаасаа импортын цемент авч хэрэглэж байна. Ялангуяа Өмнөговь Гашуун сухайт, Шивээ хүрэн, Ховдын Булган боомт, Дорнод ГГ  зэрэг газруудаар импортын цемент орж ирж байгаа.
Гэхдээ “Барилга Эм Эн”-ийн “Барилга, үл хөдлөх хөрөнгийн тайлан”-д дурдсанаар 9-р сарын байдлаар импортын цемент 62 хувиар буурсан гэсэн дүн гарсан байсан. Үүнийг оны сүүлч үеийн дүнгээр тооцвол бараг 70 хувьд хүрсэн байх гэж бодож байна..
Ирэх онд дэд бүтэц сайжраад эхэлвэл дотоодын цементийн үйлдвэрүүд нь Оюу Толгойн гүний уурхай, төмөр зам, авто замын томоохон төслүүдэд цемент нийлүүлэх шаардлага нэмэгдэнэ гэсэн үг. Энэ асуудалд Төр засаг өөрөө оновчтой бодлого барьж ажиллах ёстой. Өмнө нь Ханган нийлүүлэлтийн тухай хуулинд Дотоодын үйлдвэрүүдээс авсан бүтээгдэхүүнийг тендерт ашиглавал 10 хувийн хөнгөлөлт эдлүүлэх заалт байсан нь одоо хэрэгжиж байгаа эсэхийг мэдэхгүй юм. Ер нь 42.5, 52.5 маркын цементүүд нь олон улсын стандартын дагуу үйлдвэрлэгдэж байгаа тул дотоодын үйлдвэрүүдийн өрсөлдөх чадвар, чанарын хувьд бүгд ижил. Зах зээл дээр борлуулагдаж байгаа үнэ, үйлдвэрийн үнэ хоёрын нийцлээс л ихээхэн ялгаа гардаг.
Манай холбоо “Импортыг орлосон эх орны бүтээгдэхүүнийг дэмжье” уриан дор 2016 оны 6-р сард “Монцемент” үйлдвэртэй, 8-р сард нь “Хөтөл” цемент шохойн үйлдвэртэй гэрээ байгуулсан нь тэнгэрт байсан үнийг хөрсөн дээр буулган ирж тухайн үеийн зах зээлийн үнэнд ойртуулсан. Тогтвортой нийлүүлэлт, тогтвортой чанар, тогтвортой үнэ гэсэн гурван үнэт зүйлд тулгуурлан тус хоёр үйлдвэртэй хамтын ажиллагааны гэрээ байгуулсан.
 Манай холбооны гишүүдийн давуу тал нь олон жил энэ бизнесийн салбарт ажиллан  өөрсдийн гэсэн хэрэглэгчидтэй, сүлжээтэй болсон явдал. Үүгээрээ 21 аймаг руу борлуулалт хийж байгаа юм. Сэлэнгэ аймагт “Хөтөл” цемент шохойн үйлдвэр УБ-с 320 км, Дорноговь аймагт “Монцемент” үйлдвэр 520 км байрлаж байна. Гэтэл Улаанбаатар хотод нийт хүн амын гуравны нэг нь амьдарч, бүтээн байгуулалтын ажлын 70-80 хувь нь явагдаж байна шүү дээ. Гэтэл дэд бүтэц хангалттай хөгжиж чадаагүйгээс хөдөө орон нутагт жижиглэнгээр авдаг хэрэглэгчдэд бид тээврийн зардал, эрсдэлээ хариуцаад тодорхой үнээр цементийг хүргэж ажилладаг. Тухайлбал, нэг хүн өөрийн хэрэгцээнд тааруулаад 5 тонн цемент авахын тулд “Хөтөл”-ийн үйлдвэр рүү явж чадахгүй шүү дээ. Тиймээс үйлдвэрүүд цементийг тогтвортой үнээр нийлүүлбэл бид мөн л тогтвортой үнээр дамжуулан борлуулна. Мөн жижиглэнгийн зах зээлд байгаа болон хөдөө орон нутгийг хэрэглэгчдэд цементийг уут, савлагаатайгаар хүргэх ажилд түлхүү анхаарч байгаа.
Мөн тус холбооноос хийсэн нэг ажил бол СХЗҮТөвтэй хамтран Монгол улсын стандарт MNS 3091:2008 / Цемент.Техникийн ерөнхий шаардлага /-д СҮЗ-ийн 2015.12.24-ний  59-р тогтоолоор  нэмэлт өөрчлөлт оруулснаар Цементийг бага хэмжээгээр савлахад зориулсан полимер уут нь дотроо гялгар ууттай , өндөр нягтрашилттай мөн түүнчлэн цементийн бүрэн бүтэн байдлыг хангах савалгааны материал хэрэглэнэ гэсэн нь импортоор орж ирж буй сул сүлжсэн маш их бургилттай, орчныг бохирдуулдаг  мяндсан уутыг халж дэлхийн стандартад нийцсэн уутанд савлан борлуулах болсноор цементийг ачих буулгах ажилчдын эрүүл мэнд, тоосжилт тээвэрлэхэд урагдаж асгарах асуудалгүй болсон.
Цементийн томоохон төслүүдэд улс их хэмжээний зээл өгснийхөө хариуд цементийн үнийг тогтвортой доод үнээр нь нийлүүлэх шаардлагыг нь тавих хэрэгтэй. Төр засаг үнийн бодлогод нь оролцох ёстой. Дэд бүтэц хөгжөөгүй байгаагаас их хэмжээний зардал гарч байгааг бодолцож үзэх нь чухал. Төмөр зам тавигдаагүй аймаг, орон нутагт хүргэх тээврийн зардал өндөр байгаа нь импортын цементээс өндөр үнэтэй болгох нөхцөлийг бүрдүүлдэг. Өнгөрсөн онд тээврийн зардлыг нэмэн импортын цементийн гаалийн татварыг 20 хувиар нэмсэн нь ихээхэн маргаан гаргасан ч дотоодын үйлдвэрлэлээ дэмжсэн маш зөв алхам болж чадсан. Үүнтэй адил дотоодын үйлдвэрүүдийг тодорхой хугацаанд хөл дээр нь бостол НӨАТ-өөс чөлөөлөх, татвараас нь хөнгөлөх, зээлийн хүүг бууруулах, зээлийн хугацааг нэмэх гэх мэтээр дэмжихгүй бол дотоодын үйлдвэрүүдийн хүчин чадал хэрэгцээнээс давж, нийлүүлэлт ихсэх гээд байна. Энэ тал дээр Төр бодлогоор зохицуулалт хийх шаардлагатай.
Тухайлбал, олон улсын хэмжээнд ашиглагдаж буй хүнд даацын авто замыг бетоноор барих технологийг дэмжих хэрэгтэй байгаа юм. Эхний жишээ гэвэл Сонсголонгийн даацын  зам, Чойр Сайншандын зам байна. Иймэрхүү хэлбэрээр цемент голлон ашигладаг, ашиглалтын хугацаа урттай авто замуудыг барих стандартаа боловсруулж, батлаасай.
Эдийн засгийн хямрал цементийн бизнес эрхлэгчдэд хэрхэн нөлөөлж буй тухайд...
Бүтээн байгуулалт ид өрнөсөн сүүлийн хэдхэн жилийн дотор маш олон барилга баригдсан ч 2015 оноос ипотекийн найман хувийн зээлийн урьдчилгааг 10 хувь болгоно, 100 м.кв талбайтай байрыг зээлд хамруулна, найман хувийг таван хувьд шилжүүлнэ гээд л хэвийн үргэлжилж байсан бодлогыг нэлээд будилуулчихлаа. Ипотекийн зээлийн хөтөлбөрийг ээлж дараалан солигдсон сайд нарын мэдэгдлүүдээс болоод Үндсэн хуулийн цэц дээр гацаачихлаа. Цаашлаад банк зээлээ зогсоож, олон түгжрэл гацааг үүсгэчихлээ. Нийлүүлэлт нь ихсээд, худалдан авалт нь эрс буурчихсан.
Найман хувийн зээл барилгын компаниудад ч, барилгын материал үйлдвэрлэгч, нийлүүлэгчдэд, тавилга гэр ахуйн худалдааны зах зээлд ч эерэгээр нөлөөлж байсан бол зогсонги байдалд орж, эдийн засаг маань дагаад “цусны эргэлтгүй” болчихоод байна.
Нөгөө талаас харвал, өмнө нь иргэд цалингийнхаа ихэнх хэсгийг хэрэглээндээ зарцуулж байх үед мөнгөний эргэлт сайн байсан бол, найман хувийн зээл хэрэгжиж эхэлснээс хойш эргэлтэд орохоо больж, банкны зээлэнд төлөгдөх болсон. Энэ нь бэлэн мөнгөний эргэлтийг удаашруулж, эдийн засагт нөлөөлөх том шалтгаан болсон.
Найман хувийн зээл удааширснаас болоод орон сууцны үнэ буурч байна гэсэн ойлголт иргэдийн дунд нийтлэг байна. Гэхдээ 2013 онд үнэ тогтворжуулах хөтөлбөрийн хүрээнд үйлдвэржилтийг дэмжсэнээр 1 тонн нь 200 мянгад хүрч байсан цементийн үнэ 2013 оноос тогтворжиж, 130-150 мянган төгрөгт хүрсэн. Сүүлийн хоёр жилийн хугацаанд барилгын компаниуд үнээ буулгах болсон нь хямд цемент ашиглаж чадсаных шүү дээ. Байрны үнэ буурч, хамгийн доод дүндээ хүрчихлээ.
Энэ онд Төрөөс бүтээн байгуулалтуудыг шинээр санхүүжүүлэхгүй, хуучин төслүүдийг үргэлжлүүлнэ гэж зарласан нь бас л том асуудал. Олон нөхцөл байдалд дүгнэлт хийгээд үзвэл 2017 онд эдийн засгийн байдал нэлээд хүнд байх болов уу. Манайд цементийн гурван том үйлдвэр ашиглалтад орж, дөрөв дэх нь энэ онд ажиллаж эхэлнэ. Иймд цементийн үйлдвэрлэлт хэрэгцээнээс  давахаар байгаа.
Барилгын салбарт түгжигдсэн их хэмжээний хөрөнгө мөнгийг эргэлтэд оруулах хэрэгтэй. Эздээ хүлээж буй 23 мянган байр буюу хэдэн их наяд төгрөг эргэлтэд орж чадахгүй байгаа нь барилгын салбар дах бизнес мөн  банкны үйл ажиллагаанд нөлөөлсөн. Тэгэхээр найман хувийн зээлээ голдрилоор нь дэмжээд өгвөл барилгын салбараа ч, банкаа ч сайжруулна. Дагаад бусад жижиглэнгийн худалдаа нь ч дээшилнэ. Гэтэл одоогийн байдлаар бартерын худалдаа л цэцэглэж байна.
Төр засагт хандан “Барилгын компаниудад зээл олголтыг дэмжиж, ипотекийн зээлийн санхүүжилтийг нэмэгдүүлээд өгөөч ээ” гэж хэлмээр байна. Арилжааны банкууд нь зээл олгосон компаниудаасаа эргэн төлөлт авахын тулд тэдний орон сууцыг зах зээлийн үнээс хэт доогуур үнэлэн авч  иргэдэд зээлээр борлуулж, үл хөдлөх хөрөнгийн брокер диллерийн ажил хийж байна. Өөрөөр хэлбэл зээлийнхээ оронд барилга, орон сууцыг нь хүчээр авч байна.